«شاه منصور میرزا»: چرا در مورد زندگی «حافظ» فلمی ساخته نشده است؟/حافظ برای تاجیک ها فراتر از یک شاعر بود

به گزارش آی فیلم 2، بیستم میزان/مهر، روز بزرگداشت شاعری پرآوازه است که همه پارسی زبانان از طفولیت با اشعارش اُنس گرفته اند.

«شاه منصورشاه میرزا خواجه اف» نویسنده و شاعر تاجیکستانی به مناسبت 20 میزان (مهر) روز بزرگداشت حافظ شیرزای شاعر نامدار فارسی زبان در مصاحبه با خبرنگار آی فیلم 2 درپیوند با موضوعاتی چون تاثیرپذیری شاعران تاجیک از حافظ،جایگاه حافظ بین مردم تاجیکستان و... صحبت کرد. 

آی فیلم 2: حافظ بر شعر و ادبیات معاصر تاجیکستان چه تاثیراتی داشته است؟

شاه منصورشاه میرزا:  گر خداوندی هوس داری در اقلیم سخن/ بندگی حافظ شیراز می‌بایست کرد

این بیت از «شبلی نعمانی» ادب پژوه معروف هندوستانی است که بر حق بسیار عالمانه و برجای گفته است، در حقیقت حافظ جایگاهی که در تاجیکستان دارد برای هیچ شاعر دیگری میسر نشد در ادبیات فارسی نزدیک 25000 شاعر داریم که صاحب دیوان هستند ولی با دیوان هیچ یک تفعل نمی گیرند مگر با حافظ و این راز ماندگاری و مقبولیت چیست؟

در واقع حافظ با این دیوانی که بالغ بر 450 غزل است نام خود را در ادب فارسی و ادبیات جهان ماندگار کرد چون درد های انسان را پاسخ گفت ما هر زمانی که ناامید می شویم و به مشکلی برایمان پیش می آید به دیوان حافظ مراجعه و با آن فال می گیریم که بر ما خبر خوش می دهد:

یوسف گم گشته بازآید به کنعان غم مخور

کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

که این کلبه نشین و اوج غزل های حافظ است که به انسان مثل یک شمع در تاریکی پیدا می شود و انسان را از کوی ظلالت و ناامیدی بیرون می آورد.

شاعری را نمی توان یافت که به حافظ  اشاره تلویحی نکرده باشد از استاد عینی که  به غزل معروف «گل بی رخ یار خوش نباشد» پاسخ گفته اند تا امروز همه به حافظ به عنوان مرجع ادب و استاد غزل می نگرند  و جایگاه والایی دارد، همانگونه که خودش نیز گفته است:

به شعر حافظ شیراز می‌رقصند و می‌نازند

سیه چشمان کشمیری و ترکان سمرقندی

یا شعر 

عراق و فارس گرفتی به شعر خوش حافظ

بیا که نوبت بغداد و وقت تبریز است

آی فیلم 2: حافظ خوانی در بین مردم عامه تاجیکستان  چگونه است آیا محدود به مراسمات خاصی مثل شب یلدا و نوروز است؟

شاه منصورشاه میرزا: در بین مردم جایگاه حافظ  گاه از یک شاعر فراتر می رود و به یک شخصیت قدسی تبدیل می شود، زمانی که من خردسن بودم به ما اصرار می کردند که شعرهای حافظ را حفظ کنیم و زمانی که دلیل آن را می پرسیدیم به ما  می گفتند که در بین عامه مردم تفکری بود که زمانی خدواند با میل خودش قرآن را بر می چیند و آن زمان مردم با شعر های حافظ نماز می خوانند و  هنگامی که سوال می کردیم چرا حافظ چرا شعر های مولانا و بقیه شاعران چنین جایگاهی ندارد به ما می گفتند چون در حافظ شیرزای، حافظ کل قرآن بوده و  قرآن را با 14 روایت می خوانده است.

عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ

قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت

موضوع دیگر اینکه حافظ غزل های خود را بر پایه آیات قرآن و احادث نبوی سروده است لذا غزل حافظ آکنده از آیات قرآنی است.

گفتنی است در زمان های گذشته در زیر سر کودکان ما در گهواره در گذشته دیوان حافظ می گذاشتند به خاطر اینکه کودک با سواد شود و در نبودن مادر یا نزدیکان  به این کودک آسیب و ضرر و گزندی نرسد و این دیوان حافظ  در واقع حافظ او از همه بلایا باشد.

 در خصوص جایگاه حافظ در بین مردم نقل های زیادی است برای مثال عنوان شده است هنگامی «تیمور» شیراز را تصرف کردند حافظ را فرامی خواند و به وی می گوید: من برای سمرقند و بخارا خون دل خوردم و خیلی خونریزی شده  که آنرا با هزاران تلاش جنگ و دعوا به دست آوردم تو چطور با یک خال هندو این سمرقند و بخارا را بخشیدی؟

مردم وقتی که فردی را بدرقه می کنند بعلاوه دعاهایی که برای وی می خوانند از شعرهای حافظ نیز استفاده می کنند؛ برای مثال پدر من هر زمانی که مرا بدرقه می کند شعر معروف حافظ را برایم می خواند:

آن سفرکرده که صد قافله دل همره اوست

هر کجا هست خدايا به سلامت دارش

آی فیلم 2: تاکید بر مفاخر ادبی بزرگی چون حافظ شیرازی چه تاثیری در همبستگی میان کشور های فارسی زبان دارد؟

به نظر من این شاعران فراتر از روابط سیاسی، اقتصادی کشورها هستند برای مثال کشوری با کشور دیگر روابط حسنه ندارد اما موضوع «مولانا»، «سنایی»، «عطار»، «خیام»، «بو علی سینا» و «نظامی گنجوی» و بزرگان ما وقتی که به میان بیاید ما بدون اختیار می آییم و شعرهایشان را می خوانیم و از آن لذت می بریم.

برای این مفاخر من به دنبال واژه ای بالاتر و پروزن تر از مشترک هستم؛ به نظر من این مفاخر ما همان پاسپورت، تذکره ها و برند های ما در دنیا هستند که ما را معرفی می کنند.

«مثنوی معنوی مولانا» در سال 1999 کتاب سال شد و با یک ترجمه مختصر با شمارگان پانصد هزار چاپ شد و مردم تحت تاثیر قرار گرفتند و ما این مفاخر و مشاهیر خود را باید معرفی کنیم و وظیفه ما است باید امروز در پی آن باشیم که در این زمان مولانا و حافظ دیگری خلق کنیم.

آی فیلم 2: چه فعالیت هایی برای گسترش و تثبیت زبان فارسی با تکیه بر آثار هنرمندان بزرگی چون حافظ در میان قشر جوان و تحصیل کرده می توان انجام گیرد؟   

شاه منصورشاه میرزا: کودکان ما با سیندرلا و تام و جری آشنا هستند در حالی که ادبیات ما پر است از چنین موضوع های داستانی از «موش و گربه» عبید زاکانی تا «بیژن و منیژه» برای چه عروسک های ما بیژن و منیژه نباشند و برای چه ایده آل های و ما «رستم» نباشد،وقتی که ما گنجینه های فراوانی داریم.

 چرا در مورد حافظ تا کنون فلمی ساخته نشده است یا در خصوص شاهنامه در تاجیکستان در زمان شوروی 3 فلم ساخته شده ولی در کشورهای دیگر فعالیتی انجام نشد؟

 از زندگی هر کدام از این مفاخر می توان فلم مستند ساخت البته در زمان حال که مردم از کتابخوانی فاصله گرفته اند و با توجه به اقبال عموم از فضای مجازی می توان در این فضا این مفاخر را معرفی کرد و  این وظیفه ما است که مفاخر خود را معرفی کنیم.

بسیاری از آوازخوان های فارسی زبان اشعار حافظ را را خوانده اند و از طریق رسانه هایی چون شبکه آی فیلم 2 می توان این آثار را جمع و نشر کنیم.

آی فیلم 2: نقش رسانه ها در معرفی و علاقه مندی قشر جوان کشور های فارسی زبان به مفاخر ملی تا چه حد تاثیر گذار است؟

شاه منصورشاه میرزا: دنیا دنیای رسانه است و کشورهای ابرقدر از طریق رسانه ها به این جایگاه رسیده اند، رسانه های داخلی ما فعال هستند اما نباید به این اکتفا کنیم باید با زبان کشور های مختلف فرهنگ و داشته های خود را معرفی کنیم، چون ما صاحب ادبیات، معماری و تاریخ غنی هستیم.

ما گنج های بزرگی داریم و اما نمی توانیم از این گنج ها استفاده کنیم و امیدوارم زمانی به جایگاهی برسیم که گنج هایمان را عرضه کنیم و ما پشتوانه ای مثل شاهنامه و مثنوی معنوی، دیوان حافظ و... داریم و هرگز تمدن ما از بین نخواهد رفت.

در انتها این شاعر و هنرمند تاجیکستانی جدیدترین سروده خود را به مناسبت بزرگداشت حافظ شیرازی به مخاطبان آی فیلم ۲ تقدیم کرد و گفت:

دل می رود ز دستم  دل می رود ز دستم 

دل رفت و دست و پا را

دادم ز دست و افسوس

گم کرده ام عصا را 

فیض و شکوه ما رفت آن یار آشنا رفت 

حالا کجا بیابم این دو گرانبها را 

دنیا غبار آلود راه ترانه مسدود 

ای کاش باز بینیم ایام پرصفا را 

این جا نفس ندارم کاری به کس ندارم

از ما مکن دریغ این، عطر خوش هوا را 

تا عطر گرم لبخند در جان و دل بپیچد

عشق و امید روبند اندوه و درد ما را 

هر چند و راه بسته،دلهایمان شکسته

فریاد می زنم باز ای دوستان شما را 

ای صاحب شفاعت دستم به دامن تو

تنها تویی امیدم نابود کن وبا را 

تنها تو می توانی ویروس را برانی 

بردار از زمانه دیوار انزوا را 

شاید به قول حافظ باید کنار آمد

با دوستان مروت با دشمنان مدارا

مصاحبه کننده: نادیا پروانی

م ا